İŞ HUKUKU’NDA İZİN SÜRELERİ
4857 sayılı (yeni) İş Kanunu’muzda çalışanlar için düzenlenmiş olan izin süreleri çeşitlilik ve farklı özellikler göstermektedirler. Bu kapsamda, yıllık ücretli izin, yol izni, ölüm izni, evlilik izni, hastalık ve dinlenme izni, analık halinde çalışma ve süt izni, yeni iş arama izni, hafta tatili izni, ulusal bayram ve genel tatil günleri çalışanlara tanınan izin haklarındandır.
YILLIK ÜCRETLİ İZİN:
Çalışanın yıllık ücretli izne hak kazanabilmesi için öncelikle en az bir yıl aynı iş yerinde çalışıyor olması gerekmektedir. Niteliği gereği bir yıldan az süren mevsimlik veya kampanya işlerinde çalışanlar söz konusu ise için yıllık ücretli izin hakkı mümkün değildir. Yıllık ücretli izin sürelerinin hesaplanması da kanun tarafından belirlenmiş durumdadır. Şöyle ki,
Yıllık ücretli izin hakkı tanınmıştır. Söz konusu izinler, işveren kendi isteğine göre izin sürelerini bölememektedir. Ancak, işçi ile işverenin anlaşması ile yıllık ücretli izinler en çok üçe bölünebilmektedir.
Yıllık ücretli izin hakkını kullanan işçiye, işverence bu sürelere ilişkin olarak ücret veya avans verilmesi gerekmektedir. Ayrıca, yıllık iznini kullanmakta olan işçinin izin süresince ücret karşılığında bir işte çalışması yasak değildir. Ancak, böyle bir durumun anlaşılması durumunda işveren, izin süresi için ödenen ücreti geri alma hakkına sahiptir.
ÜCRETSİZ İZİN:
İş Kanununda ücretsiz izinle ilgili olarak herhangi bir düzenleme yer almamaktadır. Ancak işçi – işveren arasında yapılmış yazılı bir iş sözleşmesi veya işyeriyle ilgili olarak yapılmış bir toplu iş sözleşmesi varsa ve bu sözleşmelerde ücretsiz izinle ilgili hükümler yer almışsa uygulamada bu hükümlere riayet edilmesi gerekir. Eğer böyle bir durum söz konusu değilse, işçinin mazereti halinde ücretsiz izin kullanabilmesi taraflar (işçi – işveren) arasındaki anlaşmaya bağlıdır. Diğer taraftan işçinin talebi olmadığı halde eğer işveren işçiyi ücretsiz izne ayırmak istiyorsa işçinin onayını alması gerekir. İşveren işçinin onayı olmadığı halde onu ücretsiz izne ayırmak isterse işçi bu durumu hizmet akdinin feshi olarak kabul edip kıdem tazminatı, ihbar tazminatı gibi haklarını işverenden talep edebilecektir.
Ücretsiz izin halinde hizmet akdi sona ermeyip devam etmektedir.
ÖLÜM İZNİ:
İşçinin annesi veya babasının, eşinin, kardeşinin veya çocuklarının ölümünde, üç güne kadar izin verilmesi gerekmektedir. Bu süreler yıllık izin süresinden düşürülemez ve normal çalışılmış günler gibi hesaba katılır. 3 günlük süre, hem yıllık izin hesabında hem de hafta tatili ve ücretinin hesaplanmasında mazeret izni sayılmaktadır. Vefat sebebiyle verilecek mazeret izinleri için yakınlık derecesi önem arz etmektedir. Şöyle ki, sadece birinci dereceye giren akrabalar ile eşin vefatı halinde 3 günlük izin verilmektedir. Yani, anne, baba, çocuklar, eş ve kardeşlerin vefatı halinde bu izin kullanılabilmektedir. Şayet, bunlar dışında bir yakının vefatı halinde izin kullanılmışsa yıllık izinden düşürülebilir.
Yukarıda değinilen 3 günlük izin sözleşmeli çalışanlar için olup devlet memurları için ölüm izninin süresi farklılık göstermektedir. Bu bağlamda, Devlet Memurları Kanunu’nda; eşinin, çocuğunun, kendisinin veya eşinin ana, baba ve kardeşinin ölümü hâllerinde isteği üzerine yedi gün izin verileceği belirtilmiştir. Eğer kadrolu memurluk söz konusu ise sadece yukarıda sayılan yakınların vefatı halinde 7 gün için mazeret izni verilmektedir.
EVLİLİK İZNİ:
İşçinin, yeni evlenmiş olmasından dolayı 3 günlük yasal izin hakkı vardır. Bu 3 günlük evlilik izni yıllık ücretli izinden mahsup edilemez. Devlet memurları içinse evlilik izni, sözleşmeli çalışanlardan tıpkı ölüm izninde olduğu gibi farklılık göstermektedir. Devlet memurları için evlilik izni 10 gündür. Diğer mazeret izinlerinde olduğu gibi evlilik izinleri için de yıllık ücretli izinden düşme yapılamaz.
HASTALIK VE DİNLENME İZNİ:
Bir haftalık süre içinde kalmak üzere hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleridir.
ANALIK HALİNDE ÇALIŞMA VE SÜT İZNİ:
Kadın işçilerin doğumdan önce 8 ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye 2 hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki 3 haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir. Yukarıda öngörülen süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir.
Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır.
Gebelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilir.
İsteği halinde kadın işçiye, 16 haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde 18 haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.
Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.
Yukarıda belirtilen doğumdan önceki 8 haftalık (çoğul gebelik halinde 10 haftalık) ve doğumdan sonraki 8 haftalık izin sürelerinde işverenin işçiye ücret ödeme zorunluluğu bulunmamaktadır, işveren isterse öder. Ancak gerekli şartlar oluşmuşsa SGK tarafından sigortalıya iş göremezlik ödeneği ve emzirme ödeneği verilir.
YENİ İŞ ARAMA İZNİ:
Bildirim süreleri içinde işveren, işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur. İş arama izninin süresi günde 2 saatten az olamaz ve işçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabilir. Ancak iş arama iznini toplu kullanmak isteyen işçi, bunu işten ayrılacağı günden önceki günlere rastlatmak ve bu durumu işverene bildirmek zorundadır.
HAFTA TATİLİ İZNİ:
Devlet kurumu olmayan iş yerlerinde, işçilere tatil gününden önce iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme (hafta tatili) verilir.
ULUSAL BAYRAM VE GENEL TATİL GÜNLERİ:
Ulusal bayramlarda ya da genel tatil kabul edilen günlerde de işçinin izinli sayıldığı günler arasındadır. Ancak bu günlere yönelik olarak işçi ile işveren arasında yapılan iş sözleşmesinde çalışılacağı kararlaştırılabilir. Eğer, bu yönde bir mevzu kararlaştırılmamışsa ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalışılması için işçinin onay vermesi gerekecektir. Çalışılan günlere yönelik olarak ise ayrıca çalışılan her gün için ücret ödenir.
DOĞUM İZNİ
Eşi doğum yapmış kimseye ''mazeret izni'' kapsamında 5 günlük ücretli izin verilir.
