Kentsel Dönüşümde Acele Kamulaştırma Nedir?
Halk arasında kentsel dönüşüm yasası olarak bilinen Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun ile kentsel dönüşüm mevzusu hayatımıza girmiştir. Bu sayede herhangi bir afet esnasında yıkılarak can ve mal kaybına sebep olacak yapıların yıkılıp yeniden inşaatı sağlanarak bu riskten kurtulmak hedeflenmiştir.
Ancak yaygınlaşan bu kentsel dönüşüm bir yapı içerisinde birlikte yaşayan insanlar arasında fikir ayrılıklarına sebep olmakta ve bu fikir ayrılıkları mahkemede çözüme kavuşturulacak bir hukuki ihtilafa dönüşmektedir. Mesela bir bina kentsel dönüşümde yenilenmek üzere yıkılmıştır ve bina yıkıldıktan sonra boş arazi üzerinde malikler anlaşmazlık yaşamaya başlamıştır. Bu anlaşmazlık yüzünden muhakkak ki işler sekteye uğrayacak mahkeme çözüm bulana kadar arazi boş kalacak ve daire sakinleri mağdur olacaktır. Kanun koyucu bu tarz sekteye uğratıcı uyuşmazlıkları ve mağduriyeti öngörerek kamulaştırmanın bir çeşidi olan acele kamulaştırma yetkisini bakanlık, toki ve idareye tanıyarak aşmaya çalışmaktadır.
Kamulaştırma kavramı T.C Anayasasında kendisine yer bulmuş bir kavram olarak sade bir tanımını yapacak olursak kamulaştırma, idarenin Kamulaştırma Kanunundaki usul ve esaslara göre bir malı üzerine almasıdır, diyebiliriz. Ancak acele kamulaştırma olağan kamulaştırmaya göre daha olağan üstü bir yol olup Kamulaştırma Kanununda kendisine farklı bir statü tanınmıştır ve usul, esas ve şartlarda farklılıklar göstermektedir.
Kanun koyucunun kentsel dönüşüm yasasında acele kamulaştırma yolunu tercih etmesinin nedenlerinde birisi de çabuk çözüm odaklı bir anlayış olabilir. Ancak kentsel dönüşüm uygulamasında idare acele kamulaştırmayı bazen istismar edebilmektedir. Bu istismarı önleyebilmek adına idari yargıya başvuran sakinler, danıştayın kararıyla şu sonucu almışlardır: Kentsel dönüşüm uygulamasında acele kamulaştırma yolu ancak riskli yapılar ve kanunun gösterdiği durumlar için başvurulabilecek bir yoldur.
Kentsel Dönüşümde Acele Kamulaştırmanın Şartları Nelerdir?
Yargıtay acele kamulaştırmanın özelinde verdiği bir kararda, acele kamulaştırma ile sınırlandırılacak mülkiyet hakkının sınırının tespitinin çok önemli olduğunu bundan sonra bakanlar kurulu kararlarında alınacak kararlarda bunun tanımının ne olduğu yapılması gerektiğini, keyfi uygulamalardan kaçınabilmesi adına acele kamulaştırma kararının makul olması ve dayanağının kamu yararı olması ve gerçek bir ihtiyacın karşılanmasına yönelik olması gerektiğini söylemiştir.
Kamulaştırmanın özel bir statüsü olan acele kamulaştırma için Kamulaştırma Kanunu ve bu kavramımızın özel bir görünümü Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanunda birtakım şartlar mevcuttur. Bu şartlar,
3634 sayılı kanunun gereğince yurt savunması ihtiyacına ilişkin durumlarda,
Aceleliğine bakanlar kurulunca karar verilmiş durumlarda,
Özel kanunlarda öngörülen durumlarda acele kamulaştırma yapılabilir.
Acele kamulaştırma için söylediğimiz son şart kentsel dönüşüm yasasında karşımıza çıkan acele kamulaştırma için il şartı sağlamaktadır. Ancak ilgili kanunumuz içerisinde de şartlar vardır. Buna göre,
Üzerindeki binanın yıkılmış olduğu arsanın maliklerinin yapılan tebligatı takip eden 30 gün içerisinde 2/3 çoğunluk ile anlaşamaması durumunda -bu çoğunluk arsa payı çoğunluğudur- idare tarafından kamulaştırma yapılabilir.
Kentsel Dönüşümde Acele Kamulaştırmaya Karşın Dava Yolları
Acele kamulaştırma yapmak isteyen idarenin malikin tasarruf hakkını ihlal etmemek adına izlemesi gereken hukuk yolları mevcuttur. Bu yollara göre acele kamulaştırma yapmak isteyen idare, bakanlar kurulu kararı ile birlikte mahkemeye başvurarak tespit ve tescil davası açması ve akabinde mahkemece tespit edilen kamulaştırma bedelinin en az 1/5 miktarını malikin hesabına yatırmak zorundadır.
İdare bu yolu takip etmediği sürece malik tarafından açılacak olan kamulaştırmasız el atmanın önlenmesi davası ve kamlaştırmasız el atmadan dolayı tazminat davaları ile karşılaşarak çok büyük bir ekonomik tehditle karşı karşıya kalabilir.
Esas konumuz olan kentsel dönüşümde acele kamulaştırmaya karşın dava yollarına bakacak olursak, uygulamada ve medyada da karşımıza çıkan acele kamulaştırmanın iptali davasını görebiliriz. Malikler idari yargıda açacakları bu dava ile yürütmenin durdurulması kararını elde edebilirler.
Danıştay 6. dairesinin 2013 senesinde verdiği bir kararda olay, yenilenme sürecinde ve proje dahilindeki iki binada çıkan uyuşmazlığa karşın belediye tarafından gerçekleştirilen acele kamulaştırmaya ilişkin iptal talebidir. Bu talebe karşın Danıştay’ın hükmü, belediyenin ilk olarak yapması gereken anlaşma yoluna gitmeden acele kamulaştırmaya başvurması ve belediyenin Kamulaştırma Kanununda 27. maddede yer alan acele kamulaştırmanın öngörülen prosedürünün uygulanabilmesi için gerekli olan olağanüstü durumun yani kamulaştırmanın acele oluşunun ispat edilemediği ve objektif gözlem sonucu bu şartların oluşmadığına ve bu yüzden kamulaştırma işlemine ilişkin yürütmenin durdurulmasıdır.
