Tenkis Davası

Tenkis Davası

TENKİS DAVASI

Mirasbırakanın yaptığı bazı ölüme bağlı tasarruflar ve sağlararası kazandırmalar, mirasbırakanın tasarruf nisabının aşarak, saklı paylı mirasçıların saklı paylarını ihlal edebilir. Bu durumda “tenkis davası” açma ihtiyacı ortaya çıkar. Tenkis davasıyla, mirasbırakanın yaptığı saklı payları ihlal eden kazandırmalar, ihlal ölçüsünde geçersiz kılınır. Bu yazımızda tenkis davasının şartları, niteliği, tarafları, dava açma süresi ve yetkili mahkeme konuları incelenecektir.

1-     TENKİS DAVASININ NİTELİĞİ

Tenkis davası, saklı paylı mirasçıların ve istisnaen saklı paylı mirasçıların alacaklılarının, mirasbırakanın tasarruf nisabını aşan kazandırmalarını aşan kısım oranında geçersiz kılınmasını talep ettiği bir davadır. Tenkis davası, yenilik doğuran bir davadır. Zira mahkemenin vardığı kararla, mirasbırakanın tasarruf nisabını aşan kazandırmaları geçmişe etkili olarak ortadan kalkacaktır.

Tenkisi istenen kazandırma ifa edilmiş olursa, bu kazandırmanın da iadesinin tenkis talebiyle birlikte ileri sürülüp sürülemeyeceği tartışmalıdır. Öğretideki baskın görüşe göre, kazandırmanın iadesi ayrı bir “eda davası” açılarak talep edilmelidir. Ancak, Yargıtay uygulamasına göre, tenkis talebi kazandırmanın iadesi talebini zımnen içerisinde barındırmaktadır. Dolayısıyla açılacak bir tenkis davasında, davacı kazandırmanın iadesi talebinde bulunmamış olsa dahi, mahkeme tenkisle birlikte kazandırmanın iadesine de karar verecektir.

2-     TENKİS DAVASI NE ZAMAN AÇILABİLİR?

Tenkis davası, ancak mirasbırakanın ölümünden sonra açılabilir. Mirasbırakanın sağken yaptığı kazandırmalar açık bir şekilde saklı payları ihlal eder nitelikte olsa dahi, mirasbırakan ölmeden yani miras açılmadan önce tenkis davası açılamayacaktır.

3-     TENKİS DAVASININ TARAFLARI

 

a)     Davacı Taraf

TMK md. 560/1’e göre, kural olarak tenkis davasını saklı paylı mirasçılar açabilir. Saklı paylı mirasçılar, mirasbırakanın altsoyu, annesi, babası ve eşidir. Tenkis davasını açma hakkı münhasıran saklı paylı mirasçıya tanındığından, vasiyeti tenfiz memuru ve miras şirketine atanan temsilci bu davayı açamayacaktır.

Her saklı paylı mirasçı, tenkis davasını diğerlerinden bağımsız olarak açabilir. Bu durumda, tenkisi mümkün tüm kazandırmalar değil, sadece davayı açan saklı paylı mirasçının ihlal edilen saklı payını karşılayacak tutardaki kısım tenkis edilecektir. Dolayısıyla diğer saklı paylı mirasçılar bu tenkis kararından yararlanamayacaktır.

TMK md. 560/2’ye göre, “Yasal mirasçıların paylarına ilişkin olarak tasarrufta yer alan kurallar, mirasbırakanın arzusunun başka türlü olduğu tasarruftan anlaşılmadıkça, sadece paylaştırma kuralları sayılır.” Bu maddeye göre, mirasbırakan paylaştırma kuralıyla saklı paylı mirasçıların saklı paylarını ihlal etse dahi tenkis davası açılamayacaktır. Zira ortada tenkise tabi bir kazandırma yoktur. Bu halde yapılması gereken “denkleştirme parası” talep etmek olacaktır.

Kural olarak tenkis davasını saklı paylı mirasçılar açabilirse de, istisnaen saklı paylı mirasçıların alacaklılarına da tenkis davası açma hakkı tanınmıştır. Ancak, bunların tenkis davası açması bazı şartlara tabi tutulmuştur. Bunlardan ilki, alacaklının elinde, alacaklısı olduğu saklı paylı mirasçı hakkında verilmiş bir aciz vesikasının bulunmasıdır. Aciz vesikası mirasbırakan öldüğünde, yani miras açıldığında alacaklının elinde olmalıdır. Alacaklı, mirasbırakanın ölümünden sonra alınan aciz vesikasına dayanarak tenkis davası açamaz. İkinci şart, alacaklı tarafından saklı paylı mirasçıya tenkis davası açması için bir süre verilmiş olmasıdır. Bu süre, saklı paylı mirasçının tenkis davası açmasına yetecek “uygun bir süre” olmalıdır. Verilen sürede saklı paylı mirasçı tenkis davası açmazsa artık alacaklı tenkis davası açabilecektir. Alacaklının açtığı tenkis davasında, tenkis tutarı alacakla sınırlı olacaktır.

b)     Davalı Taraf

Tenkis davasında davalı saklı payı ihlal ede tasarrufun lehine yapıldığı kişi veya kişilerdir. Bunlar mirasçı olabileceği gibi üçüncü bir kişi de olabilir. Birden fazla kişinin davalı tarafta bulunması halinde, saklı paylı mirasçı bunların tümüne karşı dava açabileceği gibi içlerinden yalnız birine karşı da dava açabilir. Dikkat edilmesi gereken husus, mahkemenin kararında yalnız davalı olarak gösterilen kişiye yapılan kazandırmaları tenkise tabi tutacağıdır. Bu miktar saklı paylı mirasçının ihlal edilen saklı payını karşımaya yeterse sorun yoktur. Ancak, bu miktar saklı paylı mirasçının ihlal edilen saklı payını karşımaya yetmezse, mahkeme davalı olarak gösterilmeyen kişilere yapılan kazandırmaları tenkise tabi tutamayacaktır. Dolayısıyla saklı paylı mirasçının, hak kaybına uğramaması için tenkis talebini tüm davalılara yöneltmesi yerinde olacaktır.

Tenkisi talep edilen kazandırmanın yapıldığı kişi bu talepten önce kazandırmayı bir üçüncü kişiye devretmişse, tenkis talebinin bu üçüncü kişiye yöneltilip yöneltilemeyeceği konusu tartışmalıdır. Yargıtay’ın 1975 tarihli İçtihatı Birleştirme Kararına göre, saklı payı ihlal eden kazandırmanın yapıldığı kişi, bu kazandırmayı tenkis talebinden kurtarmak için üçüncü bir kişiye devretmişse ve üçüncü kişi bu durumu bilerek kazandırmayı devralmışsa, tenkis talebi üçüncü kişiye karşı da ileri sürülebilecektir. Yargıtay’ın bu kararı hakkaniyete uygun olmakla birlikte, yasal bir dayanağı olmaması sebebiyle eleştirilmektedir. Öğretide, TBK md.49/2’ye göre bu durumu “ahlaka aykırı olarak başkasına zarar verme kabul ederek” haksız fiil hükümlerine göre zararın tazmininin tenkis talebi olarak üçüncü kişiye yöneltilmesi veya TBK md. 27’ye göre tenkise tabi kazandırılmanın yapıldığı kişinin tenkisten kurtulmak adına yaptığı devri “ahlaka aykırı bir sözleşme” kabul edip geçersiz sayarak tenkis talebinin üçüncü kişiye istihkak davası olarak yöneltilmesi, Yargıtay’ın vardığı sonuca getirilmek istenen yasal dayanaklardır.

4-     TENKİS DAVASI AÇMA SÜRESİ ve YETKİLİ MAHKEME

TMK md. 571/1’e göre, “Tenkis davası açma hakkı, mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten başlayarak bir yıl ve herhâlde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl geçmekle düşer.” Bu maddeye göre bir yıllık süre, saklı paylı mirasçıların kazandırmayı ve bu kazandırmanın saklı paylarını ihlal ettiğini öğrendikleri tarihten itibaren başlar. Ancak bu süre, miras açılmadan önce işlemeye başlamaz. Üst sınır olan on yıllık süre ise, vasiyetnamelerde vasiyetnamenin açıldığı tarihten itibaren başlar. Vasiyetnamenin açılma tarihi, vasiyetnamenin tevdi edildiği sulh hukuk mahkemesinde mirasçılara açıklandığı tarihtir. Sağlararası kazandırmalar ve miras sözleşmeleri için ise on yıllık sürenin başlangıcı mirasın açıldığı tarihtir.

TMK md. 571/2’ye göre, “Bir tasarrufun iptali bir öncekinin yürürlüğe girmesini sağlarsa, süreler iptal kararının kesinleşmesi tarihinde işlemeye başlar.”  Bu maddeye göre, tasarrufun iptali davası sonucu tenkise tabi bir kazandırma geçerlilik kazanıyorsa, bu kazandırmaya karşı tenkis davası açma süreleri, tasarrufun iptali kararının kesinleşmesi tarihinden itibaren başlayacaktır.

TMK md. 571’de belirtilen bu süreler hak düşürücü sürelerdir. Bu süreler geçtikten sonra tenkis davası açıldığı takdirde, hakim bu durumu re’sen dikkate alacaktır. Ayrıca hak düşürücü sürelerin durması veya kesilmesi söz konusu olmayacaktır.

Tenkis davasında yetkili mahkeme, mirasbırakanın son yerleşim yeri Asliye Hukuk Mahkemesi’dir.

SONUÇ

Mirasbırakan, malvarlığında tasarruf nisabınca serbestçe tasarrufta bulunabilir. Mirasbırakanın altsoyu, annesi, babası ve eşi saklı paylı mirasçılarını oluşturur. Mirasbırakanın yaptığı bazı ölüme bağlı tasarruflar ve sağlararası kazandırmalar, tasarruf nisabını aşarak, saklı paylı mirasçıların saklı paylarını ihlal edebilir. Saklı payların ihlal edilmesi halinde saklı payları ihlal edilen mirasçılar  ve istisnaen saklı paylı mirasçıların alacaklıları “tenkis davası” açarak, mirasbırakanın saklı payları ihlal eden kazandırmalarını, ihlal oranında geçersiz kılabilir.  Tenkis davası, inşai bir davadır. Yargıtay uygulamasına göre tenkis kararı verilirken talepte bulunulmamış olsa dahi saklı payı ihlal eden kazandırmamın iadesine de karar verilecektir. Bu yönüyle tenkis davasının eda davası niteliği bulunmaktadır. Tenkis davası, saklı payı ihlal eden kazandırmanın yapıldığı kişi veya kişilere karşı açılır. Davacı, bu davayı, saklı payların ihlal edildiğini öğrendiği tarihten başlayarak bir yıl ve herhâlde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl içerisinde açabilir. Tenkis davasında yetkili mahkeme, mirasbırakanın son yerleşim yeri Asliye Hukuk Mahkemesi’dir.

 


Bu Makaleyi Paylaş