SİGORTA ETTİRENİN PRİM ÖDEME BORCU
Sigorta himayesinin elde edilebilmesi, sigorta ettirenin sözleşmeden doğan yükümlülüklerini yerine getirmesine bağlıdır. Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenen bu yükümlülüklerden (prim ödeme borcu dışındaki) birinin ihlali halinde, sigortacı bunların ifasını talep ve dava edemez. Zira bu yükümlülükler birer borç niteliğinde değil birer “görev” niteliğindedir. Prim ödeme borcu ise, sigorta ettirenin sözleşmeden doğan borç niteliğindeki tek yükümlülüğüdür. Bu nedenle sigortacı tarafından ifası talep ve dava edilebilir.
PRİM ÖDEME BORCU
Prim ödemekle yükümlü kişi kural olarak sigorta ettirendir. Bu kuralın istisnası olarak TTK m. 1431/4’e göre, başkası lehine yapılan sigortada, prim borcu için sigorta ettirenin aleyhine yapılan takip sonuçsuz kalmışsa, zarar sigortalarında sigortalı, can sigortalarında lehtar, bu durumun sigortacı tarafından kendilerine bildirilmesi hâlinde, primi ödemeyi üstlenirlerse, prim ödemekle yükümlü kişiler zarar sigortalarında sigortalı, can sigortalarında lehtar olacaktır.
Sigorta primi miktarı sözleşme ile taraflarca belirlenir ve sözleşme süresince artırılıp indirilmesi söz konusu olmaz. Bu durumun bir istisnası olan TTK m. 1433’e göre, primi etkileyen sebeplerde, rizikonun hafiflemesini gerektiren değişiklikler meydana gelmişse, prim indirilir ve gereğinde geri verilir. Sözleşmede öngörülen yüksek primin, sigorta ettirenin, rizikoyu ağırlaştıran sebeplere ilişkin olarak bildirdiği hususlardaki yanılmalardan kaynaklanması hâlinde de prim indirilir ve gerektiğinde geri verilir.
Bir diğer istisna olan TTK m. 1445/1’e göre, sigortacı sözleşmenin süresi içinde, rizikonun gerçekleşmesi veya mevcut durumun ağırlaşması ihtimalini ya da sözleşmede riziko ağırlaşması olarak kabul edilebilecek olayların varlığını öğrendiği takdirde, bu tarihten itibaren bir ay içinde sözleşmeyi feshedebilir veya prim farkı isteyebilir.
PRİMİN ÖDENME ŞEKLİ, ZAMANI ve YERİ
Sigorta priminin ödenme şeklini düzenleyen TTK m. 1430’a göre, sigorta ettiren, sözleşmeyle kararlaştırılan primi ödemekle yükümlüdür. Aksine sözleşme yoksa sigorta primi peşin ödenir. Sigorta primi nakden ödenir. İlk taksitin nakden ödenmesi şartıyla, sonraki primler için kambiyo senedi verilebilir; bu hâlde, ödeme kambiyo senedinin tahsili ile gerçekleşir. Sigorta ettiren, sigortacının sorumluluğu başlamadan önce, kararlaştırılmış primin yarısını ödeyerek sözleşmeden cayabilir. Sözleşmeden kısmi cayma hâlinde, sigorta ettirenin ödemekle yükümlü olduğu prim, cayılan kısma ilişkin primin yarısıdır.
Sigorta priminin ödenme zamanını düzenleyen TTK m. 1431’e göre, sigorta priminin tamamının, taksitle ödenmesi kararlaştırılmışsa ilk taksitin, sözleşme yapılır yapılmaz ve poliçenin teslimi karşılığında ödenmesi gerekir. Karada ve denizde eşya taşıma işlerine ilişkin sigortalarda sigorta primi, poliçe henüz düzenlenmemiş olsa bile, sözleşmenin yapıldığı anda ödenir. İzleyen taksitlerin ödeme zamanı, miktarı ve priminin vadesinde ödenmemesinin sonuçları, poliçe ile birlikte yazılı olarak sigorta ettirene bildirilir veya bu şartlar poliçe üzerine yazılır.
Sigorta priminin taksitle ödenmesinin kararlaştırıldığı hâllerde, riziko gerçekleşince, ödenecek tazminata veya bedele ilişkin primlerin tümü muaccel olur.
Sigorta priminin ödenme yerini düzenleyen TTK m. 1432’ye göre, sigorta primi, sigorta ettirenin, sözleşmede gösterilen adresinde ödenir. Sözleşmede başka bir ödeme yeri gösterilmiş olmasına rağmen, sigorta primi fiilen sigorta ettirenin gösterdiği adreste ödene gelmekte ise, bu ödeme yerine ilişkin söz konusu şart yok sayılır.
PRİMİN ÖDENMEMESİNİN SONUÇLARI
1- PRİMİN İLK TAKSİTİNİN ÖDENMEMESİNİN SONUÇLARI
TTK m. 1421’e göre, aksine sözleşme yoksa, sigortacının sorumluluğu primin veya ilk taksitinin ödenmesi ile başlar; kara ve denizde eşya taşıma işlerine ilişkin sigortalarda, sigortacı, sözleşmenin yapılmasıyla sorumlu olur. Bu hükme göre ilk taksit ödenmediği müddetçe sigortacının sorumluluğu başlamayacaktır. Kara ve denizde eşya taşıma işlerine ilişkin sigortalar ise bu kuralın istisnasını oluşturur. Bu sigortalarda, primin ilk taksitinin ödenmemiş olması sigortacının sorumluluğunun başlamasına engel olmaz.
Sigorta priminin tamamının, taksitle ödenmesi kararlaştırılmışsa ilk taksitin, sözleşme yapılır yapılmaz ve poliçenin teslimi karşılığında ödenmemesi halinde sigorta ettiren, ihtara gerek olmaksızın temerrüde düşer. Karada ve denizde eşya taşıma işlerine ilişkin sigortalarda sigorta primi, poliçe henüz düzenlenmemiş olsa bile, sözleşmenin yapıldığı anda ödenmemesi sigorta ettiren, ihtara gerek olmaksızın temerrüde düşer.
TTK m. 1434/2’ye göre, ilk taksiti veya tamamı bir defada ödenmesi gereken prim, zamanında ödenmemişse, sigortacı, ödeme yapılmadığı sürece, sözleşmeden üç ay içinde cayabilir. Bu süre, vadeden başlar. Prim alacağının, muacceliyet gününden itibaren üç ay içinde dava veya takip yoluyla istenmemiş olması hâlinde, sözleşmeden cayılmış olunur.
2- PRİMİN SONRAKİ TAKSİTLERİNİN ÖDENMEMESİNİN SONUÇLARI
TTK m. 1434/3’e göre, izleyen primlerden herhangi biri zamanında ödenmez ise, sigortacı sigorta ettirene, noter aracılığı veya iadeli taahhütlü mektupla on günlük süre vererek borcunu yerine getirmesini, aksi hâlde, süre sonunda, sözleşmenin feshedilmiş sayılacağını ihtar eder. Bu sürenin bitiminde borç ödenmemiş ise sigorta sözleşmesi feshedilmiş olur. Bir sigorta dönemi içinde sigorta ettirene iki defa ihtar gönderilmişse sigortacı, sigorta döneminin sonunda hüküm doğurmak üzere sözleşmeyi feshedebilir.
3- HAYAT SİGORTALARINDA İZLEYEN PRİMLERİN ÖDENMEMESİNİN SONUÇLARI
Sigorta ettiren, en az bir yıldan beri yürürlükte bulunan ve bir yıllık primi ödenmiş olan hayat sigortası sözleşmelerinde, istediği zaman sözleşmeyi sona erdirerek sigortadan ayrılabilir. Ayrılma değeri, ayrılmanın istenildiği andaki genel kabul görmüş aktüerya kurallarına uygun bir biçimde hesaplanan değerdir. Yaşama ihtimaline karşı yapılan sigortalarda, sigortacıdan ayrılma değerinin istenilebilmesi için sigortalının sağlıklı olduğunu ispat etmesi gerekir. Sigortadan ayrılma değeri 162 numaralı Tarife Teknik Esaslarında belirtilmiştir. Bu tarifeye göre sigortadan ayrılma değerleri;
En az bir yıldan beri yürürlükte bulunan ve bir yıllık primi ödenmiş olan hayat sigortası sözleşmelerinde, sigorta ettirenin istemesi hâlinde sigortacı, istem anındaki, genel kabul görmüş aktüerya kurallarına uygun bir biçimde hesaplanan değer üzerinden sigortalıya ödünç para vermek zorundadır.
En az bir yıldan beri yürürlükte bulunan ve bir yıllık primi ödenmiş olan hayat sigortası sözleşmelerinde, sigorta ettiren daha sonra prim ödeme borcunu yerine getirmezse, sigortacı bu sebeple sözleşmeyi feshedemez ve prim isteyemez. Bu hâlde sigorta, prim ödenmesinden muaf sigortaya dönüşür. Prim ödenmesinden muaf sigortada, sigorta bedeli ödenen primle sözleşme uyarınca ödenmesi gereken prim arasındaki orana göre ödenir.
